Ναταλία Πούλου-Παπαδημητρίου – Πασχάλης Ανδρούδης, Κεραμικά από την Νίκαια (Iznik) σε Μονές του Αγίου Όρους (16ος - 17ος αιώνας) / Natalia Poulou-Papadimitriou – Paschalis Androudis, Ceramics from Nicaea (Iznik) in Mount Athos Monasteries (16th - 17th century) (10.12.2016)

Πούλου-Παπαδημητρίου Ναταλία, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης - Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Α.Π.Θ. – Ανδρούδης Πασχάλης, Λέκτορας Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης - Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Α.Π.Θ., Κεραμικά από την Νίκαια (Iznik) σε Μονές του Αγίου Όρους (16ος - 17ος αιώνας)

1ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας. Παρασκευή 9 και Σάββατο 10 Δεκεμβρίου 2016, στο αμφιθέατρο Στέφανος Δραγούμης του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης.

1st International Scientific Workshop of the Mount Athos Center. Friday 9 and Saturday 10 December 2016, at the Stefanos Dragoumis amphitheater (Thessaloniki, Museum of Byzantine Culture).

Περίληψη

Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον εντοπισμό, καταγραφή και δημοσίευση των κεραμικών έργων από τα εργαστήρια της οθωμανικής Νίκαιας (Iznik) του 16ου και 17ου αιώνα που βρίσκονται στις μονές του Αγίου Όρους. Τα έργα αυτά είναι στο σύνολό τους άγνωστα. Πρόκειται για πινάκια χρηστικά και διακοσμητικά, πλακίδια για επιτοίχια διακόσμηση, κανάτια και άλλα μικρότερα σκεύη. Τα κεραμικά αυτά είναι από λευκό πηλό στον οποίο έχουν ζωγραφιστεί με ζωηρά χρώματα (μπλε, τυρκουάζ, πράσινο, μαύρο, μωβ, κόκκινο, γκρίζο) φυτικά και γεωμετρικά σχέδια, ζώα, πλοία, οικοδομήματα, κ.α., όλα συνδυασμένα έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι άψογο αισθητικά και καλλιτεχνικά. Τα κεραμικά των εργαστηρίων της Νίκαιας άλλοτε στόλιζαν αίθουσες ανακτόρων και τζαμιών και στην αρχή της παραγωγής τους ήταν ακριβά και περιζήτητα. Αυτά που βρίσκονται σήμερα στο Άγιον Όρος ανήκουν στην πλειονότητα τους στην πιο λαμπρή περίοδο της παραγωγής, δηλαδή στα μέσα του 16ου αιώνα. Η εποχή αυτή, συμπίπτει με τη μέγιστη ακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα χρόνια της βασιλείας του σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ του Μεγαλοπρεπούς (ή Νομοθέτη). 

Η περίπτωση του Αγίου Όρους, όσον αφορά στον αριθμό των πλακιδίων και των πιάτων, αλλά και στην ποικιλία των παραστάσεών τους (άνθη, διακοσμητικά θέματα, πλοία, ενεπίγραφα πιάτα) είναι μοναδική στον ελλαδικό χώρο. Τα κεραμικά αυτά, ξένα προς την πατροπαράδοτη εκκλησιαστική διακόσμηση, στόλισαν πολλά αγιορειτικά καθολικά και άλλα λατρευτικά και μη κτίσματα, και αυτό αποκλειστικά λόγω της εξαιρετικής ποιότητας και της αισθητικής ακτινοβολίας τους. Ένα από τα ζητούμενα της έρευνας είναι και το πώς και πώς αυτά τα ακριβά κεραμικά της Νίκαιας έφθασαν στις μονές του Αγίου Όρους. Κάποιες φορές η απάντηση είναι εύκολη, καθώς υπάρχουν οι μαρτυρίες των πηγών. Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι ο οικουμενικός πατριάρχης Διονύσιος Γ΄ ο Βαρδαλής (1663- 1665) μετά την παραίτησή του εγκαταβίωσε στη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Όρους, κτίρια της οποίας καλλώπισε με κεραμικά Νικαίας. Η έρευνα μας αφορά στην καταγραφή και δημοσίευση του πρωτογενούς αυτού υλικού, που έως σήμερα, παρά την τεράστια σημασία τους, παρέμενε άγνωστο στην έρευνα.