Βογιατζής Σωτήρης, Δρ. Αρχιτέκτων ΕΜΠ, Έρευνα στο Καθολικό της Ι.Μονής Μεγίστης Λαύρα
1ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας. Παρασκευή 9 και Σάββατο 10 Δεκεμβρίου 2016, στο αμφιθέατρο Στέφανος Δραγούμης του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης.
1st International Scientific Workshop of the Mount Athos Center. Friday 9 and Saturday 10 December 2016, at the Stefanos Dragoumis amphitheater (Thessaloniki, Museum of Byzantine Culture).
Περίληψη
Το καθολικό της Μονής Μεγίστης Λαύρας διαθέτει επαρκή ιστορική τεκμηρίωση για την χρονολογία της αρχικής του κατασκευής και του κτήτορα του Αγίου Αθανασίου, στοιχεία που λείπουν από άλλα μεσοβυζαντινά καθολικά του Αγίου Όρους. Ωστόσο έλειπε ως τώρα μια πλήρης και εμπεριστατωμένη μονογραφία που να διερευνά όλες τις πτυχές της ιστορίας του μνημείου και να αποτιμά τις διάφορες οικοδομικές φάσεις του μνημείου. Η έλλειψη αυτή νομίζουμε ότι καλύπτεται εν μέρει από την προσεχή έκδοση ενός τόμου για την οικοδομική ιστορία του ναού, τα συμπεράσματα του οποίου θα παρουσιάσουμε εδώ. Πάντως μόνο η μελέτη και δημοσίευση του τοιχογραφικού διακόσμου μπορεί να ολοκληρώσει την γνώση μας για το μνημείο αυτό. Εδώ και 10 περίπου έτη έχει αναληφθεί έρευνα στο καθολικό της Μεγίστης Λαύρας αρχίζοντας από λεπτομερή τοπογραφική και αρχιτεκτονική αποτύπωση. Στη συνέχεια έγινε εξαντλητική έρευνα στις πηγές και στις αρχαίες και στις νεώτερες. Μετά την πληθώρα κειμένων του 10ου και 11ου αιώνα το καθολικό αναφέρεται σε κείμενα μόνο από τον 18ο αιώνα και εντεύθεν. Μεγάλη σημασία φυσικά δώθηκε στις απεικονίσεις του καθολικού σε διάφορες εποχές, όπως στην αγιογραφία του Θεοφάνη του 1535 και στο γνωστό σκαρίφημα και τις περιγραφές του Μπάρσκυ του 1747. Ακόμα πληροφορίες αντλήθηκαν από τα προσκυνητάρια που εμφανίζονται από τον 18ο αιώνα. Τέλος σημαντική είναι η συμβολή της κας Βασιλικής Συθιακάκη-Κριτσιμάλλη που μελέτησε συστηματικά τον γλυπτό διάκοσμο του μνημείου και υπογραφεί μάλιστα το σχετικό παράρτημα. Τέλος το 2012-13 έγιναν επ’ ευκαιρία της αντικατάστασης των μολυβδοφύλλων της στέγης έρευνες που συνέβαλαν στην αποσαφήνιση ορισμένων πτυχών της ιστορίας του μνημείου.
Σύμφωνα και με τους παλαιότερους μελετητές το καθολικό της Λαύρας άρχισε να κατασκευάζεται το 963 και πολύ σύντομα, ίσως και μέσα στον 10 αιώνα είχε ολοκληρωθεί. Αρχικά ήταν ένας ιδιόρρυθμος τρίκογχος ναός με χορούς και πλάγια παρεκκλήσια. Διέθετε διώροφο στενό νάρθηκα και πενταμερές προστώο. Ο όροφος του νάρθηκα είχε κατασκευαστεί ως κατοικία του Αγίου Αθανασίου και ήταν τριμερής με δύο τρουλλαίους χώρους εκατέρωθεν του υπερυψωμένου κεντρικού. Μετά τον Άγιο Αθανάσιο δεν αναφέρεται να κατοίκησε άλλος στον όροφο του νάρθηκα που διέθετε παράθυρο προς τον κυρίως ναό. Φαίνεται ότι το παρεκκλήσιο των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων στα βόρεια είναι απολύτως σύγχρονο με τον ναό, ενώ το νότιο του Αγίου Νικολάου προστέθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το σύμπλεγμα του καθολικού έφτασε σε καλή κατάσταση έως τον 16ο αιώνα, οπότε φαίνεται ότι υπέστη επανειλημμένες βλάβες από τους σεισμούς με αποτέλεσμα να αντικατασταθεί δύο φορές ο τρούλλος του, να φραχθούν τα μεγάλα παράθυρα και να απομακρυνθούν το τέμπλο και μέρος του γλυπτού διακόσμου. Στη συνέχεια κατά τον 17ο αιώνα τα γλυπτά αυτά ενσωματώθηκαν εν πολλοίς στο «κιβώριο» της φιάλης, το δοχείο της οποία υπήρχε εκεί από τον 10ο αιώνα. Σημαντικές επεμβάσεις έγιναν τέλος στο καθολικό το 1814, οπότε καθαιρέθηκε ο διώροφος νάρθηκας, το προστώο και οι νάρθηκες των παρεκκλησίων και στη θέση τους κατασκευάστηκε μεγαλοπρεπής σταυροειδής τρουλλαία λιτή, η οποία προσέδωσε μεγαλοπρέπεια και ευρύτητα χώρων, αλλά κατέστρεψε πολύτιμα στοιχεία της ιστορίας του μνημείου. Οι επανειλημμένες αλλαγές και δυναμικές προσαρμογές χαρακτηρίζουν τα κτήρια αυτά που δεν μπορούν ποτέ να θεωρηθούν ολοκληρωμένα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου